Behmenyâr b. Merzubân

Hayatı

Doğum tarihi ve yeri ile ilgili fazla bilgi bulunmayan Behmenyar b. Merzubân, 458/1066’de ölmüştür. İbn Sînâ’nın en etkili öğrencileri arasındadır. İbn Sînâcı felsefi sistem ile sonraki dönem arasındaki önemli ara duraklarından birisini teşkil eder.

Öğretisi

Behmenyar’ın İbn Sînâ felsefesine yönelik katkıları arasında hocasıyla yaptığı müzakere ve diyaloglar, İbn Sînâ felsefesi bağlamında yazdığı eserler ile hocasının tedris faaliyetini devam ettirmesi gibi hususlar yer almaktadır. Büyük oranda hocası İbn Sînâ’nın etkisinde olmakla birlikte bazı konularda ondan farklı tutumlar benimsediği de görülür. Fakat bu farklılıklar büyük oranda tertip ve tasnife dairdir. Bununla birlikte mesele düzeyinde farklılıklar da bulunabilmektedir. Bu durum en çok onun et-Tahsîl isimli ana eseri üzerinden takip edilebilir durumdadır. Behmenyar et-Tahsîl isimli eseri ile birlikte matematiğin teorik bilimler arasında incelenmemesi şeklinde sonrasında giderek yerleşecek bir uygulamayı tahkim etmiştir. Behmenyar’ın et-Tahsîl’i içerik itibariyle daha çok eş-Şifâ, en-Necât ve el-İşârât gibi eserlerle örtüşmektedir. Eserde sırasıyla mantık, mutlak varlıktan bahseden metafizik, gerçekliği olan varlıklardan bahseden ilim inceleme konusu yapılmaktadır. Son bölümün ise dört kısmı bulunmakta olup buralarda ise sırasıyla tabiat felsefesi, gökyüzü ve yeryüzü fiziği, oluş-bozuluş ve psikoloji konuları incelenmektedir.

Behmenyar’ın mantık bağlamındaki en önemli tutumu, İbn Sînâ’nın bizzat kendisinin de değindiği üzere kategorileri mantığın değil, asıl olarak metafiziğin konusu olarak benimsemesidir. Metafizikte ise teolojiyi metafiziğin dışına çıkarmak gibi bir tercihte bulunduğu görülmektedir. Bu durum Tanrı ve sıfatları ile ilgili konuları metafiziğin dışına taşıması ve ayrıca nübüvvet teorisinden de bahsetmemesi gibi durumlarda görünür olur. Bu durum Behmenyar’ın daha çok ontoloji merkezli bir metafizik tasavvuruna sahip olması anlamına gelmektedir. Behmenyar’ın üçüncü sırada incelediği bilimin ikili bir yönü bulunmaktadır. Bu kısımda bir taraftan fizik ötesi alandaki varlıklar bir taraftan da Ay-altı âlemdeki sebepli varlıklar incelenmektedir. Behmenyar’ın özellikle et-Tahsîl’in son kısımlarındaki psikoloji meselelerinde İbn Sînâ’dan farklılaştığı konuların en önemlilerinden birisi de nefs ile beden, akıl ile duyu arasındaki keskin ayrımı aşmak ve daha bütünlüklü bir nefs-beden, akıl-duyu ilişkisi geliştirme amacı bağlamındaki düşünceleridir.

Öne Çıkan Eserleri 

• Kitâbü’t-Tahsîl: Kahire 1329; Tahran 1349/1970.
• Risale fi Meratibi’l-Mevcûdât: nşr. Cemil Saliba, Dımaşk 1948; nşr. Mustafa Galib, Beyrut 1974.
• Risale fi Mevzui’l- el-Maruf bi-Mâ Ba‘de’t-Tabî‘a: Kahire 1329.
• Ta‘likât: Kahire 1392/1973.